Τις τελευταίες ημέρες σωρεία καταγγελιών μας οδηγεί να συνειδητοποιήσουμε πως μάλλον δεν είμαστε και τόσο πολιτισμένη κοινωνία όσο αυταπατόμαστε ή νομίζουμε ότι είμαστε…
Κάποιοι άνθρωποι, οι οποίοι δυστυχώς είναι αρκετοί, αναλαμβάνοντας όλο και περισσότερη εξουσία, φήμη και χρήμα, ακόμη κι αν δραστηριοποιούνται σε έναν χώρο όπως αυτός της τέχνης ή του αθλητισμού, χώρους δηλαδή που παραδοσιακά θα έπρεπε να προάγουν τις ανθρώπινες αξίες, σταδιακά κτηνοποιούνται, καθώς θεωρούν ότι είναι όλο και πιο ισχυροί, πως δύσκολα μπορεί να τους ακουμπήσει κανείς, αλλά κυρίως επειδή θεωρούν πως οι ίδιοι αποτελούν ένα ανώτερο είδος κι οι υπόλοιποι είναι κατώτεροι, κι αυτοί – ως ανώτεροι – έχουν μία άτυπη δικαιοδοσία πάνω τους, ουσιαστικά έχουν κάτι που θα το ονομάσω ʹʹΤο σύνδρομο του βασιλιάʹʹ, μιας και για την καλοπέραση και την επιβίωση της αφεντιάς τους θεωρούν πως μπορούν να συμπεριφέρονται στο ποίμνιό τους, τους συνανθρώπους – υποτακτικούς τους, όπως αυτοί κρίνουν, χωρίς φυσικά να λογοδοτούν σε κανέναν.
Κι ένας χώρος όπως αυτός της τέχνης ή του αθλητισμού βολεύει ώστε να εκδηλωθεί περισσότερο ʹʹΤο σύνδρομο του βασιλιάʹʹ και των αυλικών του, καθώς όσο περισσότερη πείνα κι οικονομική δυσχέρεια επικρατεί σε έναν χώρο τόσο πιο εύκολο είναι να το εκμεταλλευτεί ο υποψήφιος βασιλιάς με αντάλλαγμα μία θέση στην προστασία της βασιλικής αυλής του. Αντίστοιχα, ʹʹΤο σύνδρομο του βασιλιάʹʹ συναντάται και σε άλλες εκφάνσεις της κοινωνίας μας, σε κάθε επαγγελματικό-οικονομικό στίβο, όπου τελοσπάντων υπάρχει ανάγκη για επιβίωση, για έναν μισθό, για λίγη καριέρα και δόξα. Απλώς όσο πιο ολιγαρχικός είναι ο στίβος αυτός, σε όσο λιγότερα χέρια βρίσκονται κάποιες περιζήτητες θέσεις, τόσο πιο έντονα συμβαίνει το φαινόμενο αυτό, ʹʹΤο σύνδρομο του βασιλιάʹʹ.
Πολλοί από εμάς θα το έχουμε πιθανώς συναντήσει, έστω και σε μικρότερη έκταση, σε προηγούμενη ή στην τωρινή δουλειά μας, μιας και παντού υπάρχουν υποψήφιοι βασιλείς, απλά όσο λιγότερες εναλλακτικές υπάρχουν για το ποίμνιο τόσο μεγαλώνει η ασυδοσία των βασιλιάδων-εξουσιαστών, τόσο πιο έντονο γίνεται το σύνδρομο αυτό, ʹʹΤο σύνδρομο του βασιλιάʹʹ.
Ας περάσουμε όμως τώρα στους αυλικούς του βασιλιά, οι οποίοι είτε ονειρεύονται να γίνουν μία ημέρα κι αυτοί βασιλιάδες είτε απλά αρέσκονται στην προστασία της βασιλικής αυλής, κι επομένως εθελοτυφλούν ή ακόμη και συμπράττουν εκτελώντας τις διαταγές του βασιλιά, δίχως να φέρουν μάλιστα στην πλειοψηφία τους ενοχές, καθώς είναι ο βασιλιάς που προστάζει, που φέρει την ευθύνη.
Τη συγκεκριμένη συμπεριφορά έρχεται να μας την επιβεβαιώσει και το πείραμα του Μίλγκραμ, του εβραϊκής καταγωγής κοινωνικού ψυχολόγου, ο οποίος με το πείραμά του τη δεκαετία του 60 ουσιαστικά απέδειξε πως οι άνθρωποι που κάνουν φρικιαστικές πράξεις δεν είναι απαραίτητα σαδιστές, αλλά άνθρωποι που υπακούν τυφλά σε διαταγές ανωτέρων. Ο Μίλγκραμ, λοιπόν, συγκέντρωσε κάποια άτομα, μέσω διαφήμισης, στο Πανεπιστήμιο του Yale, ώστε να λάβουν μέρος στο πείραμά του. Στα άτομα αυτά έδινε τον ρόλο του δασκάλου αφού πρώτα τους έκανε ηλεκτροσόκ της σχετικά χαμηλής τάσης των 45V, ώστε να έχουν την αίσθηση του πόνου της όλης διαδικασίας. Στη συνέχεια τους παρουσίασε τους μαθητές, οι οποίοι ήταν συνεργάτες του, λέγοντάς τους πως ήταν κι αυτοί απλοί συμμετέχοντες που είχαν επιλεγεί για τον ρόλο αυτό. Έπειτα τους εξήγησε τη διαδικασία που είχε ως εξής: Οι δάσκαλοι θα υπέβαλλαν τους μαθητές σε κάποιο τεστ συσχέτισης λέξεων, και κάθε φορά που οι μαθητές θα αποτύγχαναν θα έπρεπε οι δάσκαλοι να τους κάνουν ηλεκτροσόκ, του οποίου η ένταση θα αύξανε σταδιακά, εξηγώντας τους μάλιστα πως στις υψηλές τάσεις οι μαθητές θα έχαναν τις αισθήσεις τους από την ένταση του πόνου. Όταν κάποιος από τους δασκάλους έφερνε αντίρρηση, βλέποντας τον μαθητή να υποφέρει, ο Μίλγκραμ του έλεγε ότι το πείραμα επιβάλει να συνεχιστεί η διαδικασία. Πριν την εκτέλεση του πειράματος, μάλιστα, ερωτήθηκαν ειδήμονες ψυχολόγοι έως πια ένταση ηλεκτροσόκ θα έφταναν οι δάσκαλοι, κι αυτοί απάντησαν πως μόνο ένα 10% θα έφτανε ως τα 180V και ότι κανένας δε θα έφτανε ως το τέλος του πειράματος, δηλαδή στα 300V. Ωστόσο το πείραμα του Μίλγκραμ τους διέψευσε παταγωδώς κι απέδειξε πως ένα 65% των δασκάλων έφτασε δυστυχώς ως το τέλος. Μάλιστα το πείραμα του Μίλγκραμ επαναλήφθηκε πολλές φορές σε διαφορετικές χώρες με περίπου αντίστοιχα αποτελέσματα, επιβεβαιώνοντας την φρικιαστική-τυφλή υπακοή του ανθρώπου στην εξουσία.
Τι αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, από ʹʹΤο σύνδρομο του βασιλιάʹʹ και το πείραμα του Μίλγκραμ;
Πάντα θα υπάρχουν στην κοινωνία μας άτομα που θα θέλουν να γίνουν βασιλιάδες, που θα θέλουν να πραγματοποιήσουν τις αρρωστημένες ορέξεις τους, που θα έχουν ʹʹΤο σύνδρομο του Βασιλιάʹʹ, κάποιοι ίσως τα καταφέρουν κάποιοι ευτυχώς ίσως μείνουν στην αφάνεια. Για να μείνουν όμως στην αφάνεια, για να μην πατήσουν επί πτωμάτων, για να μην εκμεταλλευτούν τον κάθε αδύναμο ή πρόσκαιρα αδύναμο που βρίσκεται σε ανάγκη, πρέπει όλοι οι υπόλοιποι να αντιδράσουμε, να σταματήσουμε τις βασιλικές ορέξεις τους, να βροντοφωνάξουμε την αδικία, να συμπεριφερθούμε ως άνθρωποι, ώστε ούτε ν’ αφήσουμε να εξελιχθεί ʹʹΤο σύνδρομο του Βασιλιάʹʹ ούτε να επιβεβαιώσουμε το πείραμα του Μίλγκραμ.
Πάντα δίχως βία, με ειρηνικές διαδικασίες, ενθυμούμενοι τα λόγια του Αλέξανδρου από το μυθιστόρημα ʹʹΤο μυστικό του Ταντάλουʹʹ:
Η βία είναι η τελευταία δράση στην οποία πρέπει να καταφεύγει ο κάθε πολιτισμένος άνθρωπος. Το μόνο σίγουρο κι αποδεδειγμένο είναι πως η βία γεννάει βία. Ας ρωτήσουμε την βεντετόπληκτη, λεβεντογέννα και λεβεντοφάγα Κρήτη. Σίγουρα, γνωρίζει καλύτερα. Αλλά κι ο ισχυρός που χρησιμοποιεί βία – εκ του ασφαλούς – εναντίον ανίσχυρων, πόση ανασφάλεια και κατωτερότητα νιώθει άραγε μέσα του; Όταν όμως απειλούνται οι ανώτερες αξίες και τα ιδανικά η βία είναι θεμιτή κι απαραίτητη. Όταν απειλούνται η ίδια η ζωή, η ελευθερία, η πατρίδα, οι αγαπημένοι μας, οι ανυπεράσπιστοι η αντίδραση πρέπει να είναι άμεση, ώστε να σταματήσει η απειλή. Βέβαια, ο καθένας μπορεί να μεταφράσει κατά το δοκούν το νόημα της άμεσης απειλής των ανώτερων αξιών και των ιδανικών. Κι όμως, παραμένει τόσο πολύ συγκεκριμένο…
